Op ontdekkingsreis door Nederland

We gaan een reis maken door Nederland waarbij we de verschillende landschappen door een geologische bril zullen gaan bekijken. We maken kennis met de verschillende grondsoorten en we bespreken in het kort het ontstaan ervan. Dit hoofdstuk is een inleiding, die we verder in het boek gaan uitwerken. 

De geologische kalender

Wat is tijd in de geologie? 

We plaatsen een aantal belangrijke momenten van de aardgeschiedenis in het uurwerk van een klok. Hiermee kunnen we de tijd aflezen vanaf het ontstaan van de aarde tot aan vandaag. We maken kennis met de geologische tijdperken. 

Het afvoerputje van West-Europa

We gaan op zoek naar de oorsprong van al dat grind, zand, leem en klei waaruit vrijwel de gehele ondergrond van Nederland is opgebouwd. We bespreken termen zoals erosie en verwering. 

Koude tijden

In het verleden waren grote delen van de aarde bedekt met sneeuw en ijs. Tegenwoordig vinden we alleen nog ijs op de Noord- en Zuidpool en in berggebieden. IJs zorgt voor veel verwering en erosie. We gaan terug naar de laatste ijstijden en kijken naar de gevolgen die deze gehad hebben op ons land.

De aarde als kringloopwinkel

We kijken in dit hoofdstuk naar de twee belangrijkste kringlopen in de geologie. Dit zijn de gesteentekringloop en de waterkringloop. Als onderdeel hiervan, kijken we ook naar de opbouw van de aarde en de verdeling van land en water. 

De opbouw van de aardkorst

De aardkorst bestaat voor het grootste gedeelte uit gesteente ontstaan tijdens de afkoeling van de aarde. Een ander groot deel is gevormd door vulkanische activiteiten. Beide gesteentengroepen worden samengenomen onder de naam stollingsgesteenten. 

De kleinste bouwstenen van de aarde

In dit hoofdstuk gaan we aan de slag met de microscoop. We gaan een steen ontleden en maken daarbij kennis met de begrippen mineralen, elementen en atomen. Deze informatie is van groot belang om de samenstelling van gesteente goed te kunnen begrijpen. 

Gesteente vorming door afzetting

Grind, zand, leem, silt, klei en een mengsel daarvan, vormen de meest voorkomende afzettingen veroorzaakt door verwering en erosie. Maar ook andere soorten afzettingen, die niet door erosie zijn gevormd, komen voor. Een aantal bijvoorbeelden hiervan zijn de afzettingen die we terugvinden als kalksteen en zout. We maken in dit hoofdstuk kennis met de verschillende soorten afzettingsgesteenten. 

Hoe gesteente kunnen veranderen

Naast afzettingsgesteente en stollingsgesteente maken we in dit hoofdstuk kennis met het metamorf gesteente, ofwel veranderingsgesteente. We zien hoe gesteente onder hoge druk en bij hoge temperaturen kan veranderen in een ander soort gesteente.  

De grote verhuizing

De aardkorst bestaat niet uit een massief geheel. Diverse aardplaten zijn als een legpuzzel met elkaar verbonden. Bovenop  deze platen bevinden zich de continenten, maar ook enorme oceaangebieden. Deze aardplaten zijn continu in beweging al gaat dat zeer langzaam. We gaan op ontdekkingsreis naar het middelpunt van de aarde. We komen tot de ontdekking dat het grondgebied waar Nederland op ligt ooit op de zuidpool lag. Hoe dat kan?

Moeder aarde rommelt

De verschuiving van de aardplaten zorgt voor aardbevingen en vulkanische verschijnselen zoals vulkanen en geisers. Dat alles wordt aangedreven vanuit het binnenste van de aarde. Ook de mogelijkheid van aardbevingen in Nederland zullen we nader bekijken.

Rimpels in de aardkorst

De zichtbare landschappen op aarde bestaan uit gebergte, afgewisseld met vlakke gebieden. Maar ook onder water bevinden zich gebergten, die plaatselijk als eilanden boven water uitkomen. We gaan kijken hoe deze rimpels ontstaan en hoe we ze kunnen herkennen in het landschap.

Verborgen verleden

Al meer dan 3.6 miljard jaar is er leven op aarde. Het eerste leven bestond uit eencellige organismen. Vanaf 542 miljoen jaar geleden begon het leven zich plotseling verder te ontwikkelen. We gaan ons voorbereiden op de ontdekkingsreis, die we gaan maken door de  evolutie van het leven. Hierbij gaan we eerst een aantal voorwaarden, die nodig zijn om het leven op aarde mogelijk te maken, bekijken. We ontmoeten daarbij ook de wetenschap van de biologie. 

De evolutie van het leven

We gaan weer op ontdekkingsreis. Maar nu gaan we terug in de tijd. We volgen de evolutie van het leven op aarde door de verschillende tijdperken heen. We maken kennis met de vele soorten fossielen. We ontmoeten de voorgangers van de planten- en dierenwereld, zoals we deze tegenwoordig kennen. Ook de mens is daar een onderdeel van. 

Schatten onder de grond

In Nederland liggen veel schatten begraven in de vorm van zand, grind, gas, olie, zout en nog vele andere materialen die we delfstoffen noemen. Deze hebben Nederland rijk gemaakt. We gaan in dit hoofdstuk op zoek naar de verschillende soorten. Een aantal hiervan zullen bij iedereen wel bekend zijn. Maar er zijn ook een aantal minder bekende. Hiervan werden er een aantal in het verleden gedolven. Ook nieuwe delfstoffen worden gevonden. 

Zelf op ontdekkingsreis

Wat heb je nodig om zelf te gaan zoeken en waar kun je iets leuks vinden? Ook in Nederland zijn leuke fossielen, mineralen en gesteenten te vinden. Maar als je net over de grens gaat in België en Duitsland, dan is het aanbod nog veel groter. We gaan in dit hoofdstuk bekijken wat we nodig hebben om succesvol op zoek te gaan naar mooie vondsten. 

Welke steen is dat?

Als je iets gevonden hebt, is het ook wel leuk om te weten wat het nu precies is. Hoe komen we erachter wat we gevonden hebben? Er zijn een aantal hulpmiddelen, maar ook wat kennis is hiervoor nodig. In dit hoofdstuk een korte inleiding voor de determinatie van je vondsten.